4 Şubat 2012 Cumartesi

Osmanlı ve Batı: İki Dünyayı Birbirinden Ayıran Çizginin Kırılması

Yüzyıllardan bu yana Müslümanlar’ın tarihi bakış açılarında, Tanrı’nın gerçeğini tüm insanlığa kazandırmak gibi kutsal bir görevleri vardı. Ait oldukları İslam toplumu, Tanrı’nın amacının dünyada somutlaştırılması; İslam hükümdarları da, Peygamber’in mirasçıları ve Tanrı’nın getirdiği mesajın bekçileriydi. Onlar, Tanrı tarafından şeriatı uygulamak ve egemen olacağı alanı genişletmekle görevlendirilmişti. Esas itibarıyla, bu sürecin bir sınırı bulunmuyordu.
16.yy’da Müslümanlar’ın Amerika hakkında yazdığı ilk ve uzun süre tek kalan kitabın Türk yazarı, Avrupa’nın “Yeni Dünya” dediği keşif ve fethinden söz etmiş ve oranın İslamiyet’le aydınlatılarak Osmanlı topraklarına katılacağını inançla umut ettiğini yazmıştır.

Müslüman devleti ile kafir komşuları arasında zorunlu ve devamlı olan bir savaş durumu söz konusuydu. Bu durumun sona ermesi, gerçek dinin egemenliği ve dünyanın tümünün Müslüman olmasıyla mümkün olacaktı. Gerçeğin ve aydınlanmanın tek sahibi olan İslam devleti ve toplumun çevresinde, dinsizlik karanlığı ve barbarlık vardı. Tanrı’nın İslam toplumunu gözde tutmasının göstergesi, Peygamber zamanından itibaren dünyada güç ve zafer kazanmalarıydı.

Osmanlılar’ın İslam ordularının, Hıristiyan dünyasının kalbine girdikleri 15-16.yy’daki büyük başarıları ve Ortaçağ mirası bu düşünceyi desteklemiş; 18.yy’daki geçici ama etkileyici zaferlerde bunları tekrar canlandırmıştı. Artık koşulların Müslüman devleti yerine Hıristiyan düşmanlarınca belirleniyor olduğu yeni durumun ve devletin varlığını sürdürmesinin Hıristiyan devletlerinin yardımına ve iyi niyetine bağlı olmasını, Müslümanlar’ın kabul etmeleri ve bu duruma uyum göstermeleri oldukça acı ve yavaş olmuştur. 

Tüm tartışmaların en kesin sonucu savaş alanındaki yenilgidir. Osmanlılar’ın ilk yenilgisini gösteren Karlofça Antlaşması imzalandıktan sonra, Osmanlı yöneticileri Batı yöntemlerini araştırma ve taklit etme çalışmalarına girişmişlerdir.

Yanılgı
Türkler, başlangıçta sorunu askeri olarak görüp askeri çözümler aramışlardır. Savaş alanlarında Hıristiyan orduları onlardan üstün olduğu için onların tekniklerini, eğitim yöntemlerini ve silahlarını almak faydalı olacaktı. 18.yy’da çeşitli zamanlarda Osmanlı hükümeti Avrupa savaş yöntemleri için okullar açıp Türk subayları için Avrupalı eğitmenler getirtmişti. Zaman içinde bu küçük değişiklik, çok büyük değişikliklere yol açmıştı. Eskiden dinsiz ve Batılılardan nefret etmek üzere eğitilen genç Müslümanlar, artık onları öğretmen olarak kabul etmiş ve onların dillerini öğrenip kitaplarını okumak zorunda kalmışlardı. Genç Türk subay adayları, 18.yy sonlarında, istihkam ve topçu okullarında dersleri için öğrendikleri Fransızca’yı başka kitapları okumak üzere de kullanmışlardır. Okudukları kitaplarda karşılaştıkları bazı düşüncelerin topçu öğretmenlerinin öğretikleri her şeyden çok daha patlayıcı olduğunun farkına varmışlardı.


Askeri reformlardan sonra iki dünyayı ayıran diğer engeller de aşılmaya başlanmıştır. Türklerin uzun süredir matbaaya karşı sürdürdükleri direniş 1729 yılında kırılmıştır. 1742’de kapatılan matbaada 17 kitap basılmıştır. Bu kitaplar arasında, Avrupa ordularının askeri sanatlarıyla ilgili bir araştırma ve 1721 yılında Fransa’da elçilik yapmış bir Türk’ün Fransa hakkında yazdığı kitap da vardı.